Toυ Φοίβου Προύντζου
Οδοντιατρικό Βήμα, Ιανουάριος – Φεβρουάριος 2021
Σε δίσεκτους για τη χώρα μας καιρούς και νεκρωμένη από την πανδημία την κοινωνική δυναμική της, η κυβέρνηση έφερε στο κοινοβούλιο για συζήτηση και ψήφιση το νέο νομικό πλαίσιο για την παιδεία.
Μέσα σε κλίμα ιαχών και αντεγκλήσεων πολλοί από τους πολίτες δεν αφουγκράστηκαν τον διαβουλευτικό αντίλαλο θεωρώντας ίσως και ανώφελη πρωθύστερη ηχομέτρησή του.
Αλήθεια είναι ότι η βροντή του κεραυνού φτάνει στα αυτιά μας όταν ο ίδιος έχει ήδη έχει πέσει.
Με δεδομένο όμως ότι η εκπαίδευση, και ιδιαίτερα η τριτοβάθμια, αποτελεί σημαντική παράμετρο εθνικής επένδυσης κανένας μας δεν πρέπει αποκομένος από τα τεκταινόμενα να παραμένει αδιάφορος.
Δεν είναι βέβαια εύκολη η απομάκρυνση από αρχικές πεποιθήσεις, ο διάλογος όμως και η διαφορετικότητα απόψεων συχνά βαθαίνει προβληματισμούς και σηματοδοτεί νέες σκέψεις.
Το Πανεπιστήμιο διαδραματίζει για όλους ρόλο κομβικό. Ανοίγει δρόμους, δίνει κατευθύνσεις και συμβάλλει στην ανάπτυξη της χώρας. Είναι ο ελπιδοφόρος χώρος που καλλιεργείται η επιστήμη, προάγεται η έρευνα και διαμορφώνεται ο χαρακτήρας νέων ανθρώπων· ανθρώπων ολοκληρωμένων πολιτών, πνευματικά ανήσυχων, με ευρύτητα παιδείας, συνειδησιακή ανεξαρτησία και σκέψη αυτοδύναμη.
Το πτυχίο είναι κάτι περισσότερο από πιστοποίηση επαγγελματικής επάρκειας και οι δάσκαλοι που το απονέμουν είχαν στην κοινωνία μια άγραφη αλλά εγνωσμένη εκτίμηση για το κοινής ωφέλειας έργο τους.
Χρησιμοποιώ Παρατατικό, παρακάμπτοντας τον Ενεστώτα γιατί τελευταία γίναμε μάρτυρες και ομοβροντίας επικρίσεων με στόχο την απαξίωσή τους.
Ιδιαίτερη έκπληξη προκάλεσε η επιθετικότητα πολιτικών προσώπων που η παράταξή τους επί δεκαετίες διαχειρίστηκε αδέξια την εξουσία και σήμερα, ναυαγοί του κοινοβουλευτικού τους έργου διεκδικούν ρόλο επιδέξιου διασώστη των πανεπιστημιακών πραγμάτων.
Με την εντύπωση ότι η ένδεια πολιτικού λόγου αναπληρώνεται από το χρώμα του ενδύματος και τον κόμπο της γραβάτας, ακόμη και προνύμφια του κομματικού σωλήνα πίσω από το μικρόφωνο αλλά σε απόσταση από την ευπρέπεια ασχημόνησαν σε βάρος της πανεπιστημιακής κοινότητας που ούτε από κοντά τη γνώρισαν ούτε την υπηρέτησαν.
Έτσι, ένα θέμα εθνικής σημασίας με ζητούμενο τη σύνθεση διακομματικών απόψεων εξελίχθηκε σε αντικείμενο διαξιφισμών με την πολιτική σκηνή να εμφανίζει εικόνα αρένας. Οι πρωταγωνιστές της με ρητορική εξέδρας απαξίωσαν το Δημόσιο Πανεπιστήμιο φαλκιδεύοντας το πτυχίο του.
Με το δικαιολόγημα ότι δεν έχει αντίκρισμα στην αγορά εργασίας επανέφεραν μηρυκαστικά προτάσεις που εξυπηρετούν ιδιωτικά συμφέροντα και ιδιοκτήτες κολλεγίων. Εγκάλεσαν τους διδάσκοντες για συνδιοίκηση με τους διδασκόμενους, που αποτελούν δήθεν πραιτωριανούς σε πράξεις ανομίας, αμαύρωσαν την εικόνα του φοιτητικού κινήματος αποσιωπώντας θετικά και αναδεικνύοντας αρνητικά για να τα κεφαλοποιήσουν στη λογική της τρίχας που γίνεται τριχιά. Ελεεινολόγησαν λέγοντας ότι οι φοιτητικές εστίες αποτελούν ορμητήρια βανδαλισμών, εκφοβισμού, κλοπών, διακίνησης ναρκωτικών, προπηλακισμών και βίας.
Στην απόπειρά τους να μετατρέψουν ένα χώρο κατεξοχήν απεριτοίχιστης έκφρασης σε περιτειχισμένο άφωνο ποιμνιοστάσιο υπονόμευσαν και θεσμούς. Καταλογίζοντας στις Πανεπιστημιακές Αρχές «εθισμό στην απειλή κακοποίησης» αναγκαιοποίησαν εγκαθίδρυση πανεπιστημιακής αστυνομίας στο πρότυπο της Τουρκίας – μοναδικής χώρας με παρουσία αστυνομικών μέσα στα ιδρύματα και το οξύμωρο σκεπτικό γονατισμένοι δάσκαλοι να διδάξουν σε μαθητές την …όρθια στάση.
Το γεγονός ότι το ποιμαντορικό σιωπητήριο ανατέθηκε σε κυβερνητικό πρωτοσύγγελο με άλλη κομματική καταγωγή επιβεβαιώνει την εκδικητικότητα σημερινού σου πολέμιου που κάποτε υπήρξε σύμμαχός σου.
Είναι όμως τα Πανεπιστήμια άντρα παραβατικότητας για να δικαιολογείται σύσταση ειδικής αστυνομίας; Τα πτυχία τους έχουν πράγματι περιέλθει σε διεθνή ανυποληψία; Η ποιότητα του διδακτικού προσωπικού έχει στα αλήθεια ταυτιστεί με την ασχετοσύνη; Και, αν όντως έτσι έχουν τα πράγματα, πώς εξηγείται Έλληνες πτυχιούχοι να γίνονται περιζήτητοι σε χώρες του εξωτερικού; Και πώς ερμηνεύονται οι αξιοπρεπείς θέσεις των υποχρηματοδοτούμενων από την Πολιτεία Ελληνικών Πανεπιστημίων στην παγκόσμια κατάταξη αξιολόγησης;
Ας μιλήσουμε με ειλικρίνεια: η αξία ενός ιδρύματος και η αξιότητα όσων φοιτούν και εργάζονται σε αυτό δεν κρίνονται από τα σπασμένα τζάμια και τους λερωμένους από συνθήματα τοίχους του που ενοχλούν την αισθητική αλλά από τη δουλειά που γίνεται πίσω από αυτούς. Με βάση την παράμετρο αυτή, για κάθε καλόπιστο και όχι στρατευμένο Κήνσορα τα Πανεπιστήμιά μας δεν είναι εκκολαπτικοί χώροι ανομίας. Είναι όμως τα τελευταία κάστρα αντίστασης που παραμένουν άπαρτα και επιδιώκεται εκπόρθησή τους με συκοφάντηση στο πρότυπο αφεντικού ανεπιθύμητου σκύλου που με συνειδητή ασυνειδησία τον βαφτίζει λυσασμένο εξασφαλίζοντας άλλοθι για το κρεμάσμά του.
Για τη δοκιμασμένη αυτή μεθόδευση ο Ουμπέρτο Έκο – σε παράφραση – έχει πει ότι εξασφαλίζοντας την υπεροπλία του μιντιακού συστήματος, δε θα χρειαστείς για όπλο σου τα τανκς, κάνοντας δικτατορία.
Κανένας βέβαια δε θα ισχυριστεί ότι ο Πανεπιστημιακός χώρος λειτουργεί με ρυθμούς Πλατωνικής Πολιτείας. Όλοι οι χώροι απεικονίζουν σε μικρογραφία τη χώρα τους και ο Πανεπιστημιακός Χώρος απείκασμα μιας ελαττωματικής κοινωνίας, αναμενόμενο είναι να εμφανίζει ελαττώματα, ακαδημαϊκές αρυθμίες, διοικητικές δυσλειτουργίες αλλά και αρρωστημένες μεμονωμένες συμπεριφορές.
Οι ακραίες περιπτώσεις προπηλακισμού, είτε αφορούν σε ποδάρια που σηκώθηκαν για να χτυπήσουν το κεφάλι, είτε σε κεφάλι που χαμήλωσε για να βρεθεί στη θέση των ποδαριών, καταδικάζονται απερίφραστα και θα μπορούσαν να είχαν αντιμετωπιστεί με τις υπάρχουσες νομικές διατάξεις.
Η Παιδεία μας και ως ένα βαθμό και η κοινωνία που ζούμε δεν υποφέρει από έλλειψη νέων νόμων· πάσχει από έλλειψη βούλησης για εφαρμογή όσων ήδη υπάρχουν. Οι επιφορτισμένοι όμως με το καθήκον της εφαρμογής τους δεν τους εφάρμοσαν ή τους εφάρμοσαν επιλεκτικά. Μάστορες στην τέχνη της καταστρατήγησης – σε ακαδημαϊκό και πολιτικό επίπεδο – μηχανεύονται πρακτικές που εμφανίζουν ως δύναμη του δίκιου το δίκιο της δύναμης αφήνοντας αμήχανους τους αμύητους σε μηχανισμούς. Το νόμιμον δυστυχώς είναι λέξη που και ανάποδα να διαβαστεί ακούγεται το ίδιο.
Με το παίγνιο αυτό η αριστεία ταυτίζεται με τους ενδογαμικά αρεστούς, η αξιοκρατία απογυμνωμένη σημασιολογικά περιφέρεται σε ανώτερα κλιμάκια παρενδυτικά με τους περισσότερους θεσμούς που συνθέτουν τον κοινωνικό μας ιστό να έχουν ξεφτίσει.
Για την κοινωνική αυτή κατρακύλα μόνο οι φοιτητές δεν είναι υπόλογοι. Μέρος ευθύνης έχουμε όλοι για όσα στην αρμοδιότητά μας δεν έγιναν σωστά. Το μεγαλύτερο όμως κομμάτι αναλογεί στους άρχοντες και κανονάρχες που από θέση πηδαλιούχου δε στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων με αποτέλεσμα ο κόσμος να χάσει την εμπιστοσύνη του σε πρόσωπα και θεσμούς.
Ο νέος άνθρωπος περισσότερο από αυτό που ακούει να του λέμε από την έδρα ή το έδρανο διδάσκεται από αυτό που βλέπει να κάνουμε στην καθημερινότητά μας. Ο αυτοπροσδιορισμός δεν αρκεί, είναι απαραίτητη και η καθημερινή επιβεβαίωσή του με στάση ζωής.
Η υπουργική διαρχία που συνυπογράφει το νομοσχέδιο θα έχει ίσως την ευγενή φιλοδοξία να συνδέσει το όνομά της με τη λειτουργία ενός καλύτερου πανεπιστημίου. Είναι όμως κοντόθωρο να προσβλέπει κανείς στο καλύτερο προετοιμάζοντας το χειρότερο. Κανένα πανεπιστήμιο στον κόσμο δεν έγινε αξιόλογο από την αστυνόμευσή του· έγινε από την ενίσχυση και έμπρακτη υποστήριξη της πολιτείας μετά από διάλογο με τους φορείς του, κατοχυρώνοντας τη νομιμότητά του με το Σύνταγμα και όχι με τα συντάγματα φρουρών.
Δύο κόσμοι με διαφορετική θέαση του «κόσμου», που κοινωνικά συνυπάρχουν είναι δύσκολο και να συνοικήσουν περιοριστικά και περιορισμένα. Η αριθμητική πλειοψηφία των μεταρρυθμιστικών νομοσχεδίων δεν είναι τόσο σημαντική όσο είναι η αποτελεσματικότητά τους στο πεδίο εφαρμογής τους και ιστορικά προηγούμενα έχουν δείξει ότι κανένα δεν μακροημέρευσε χωρίς την αποδοχή όσων φοιτούν και εργάζονται στο συγκεκριμένο χώρο.
Όσες φορές επιχειρήθηκε επιβολή τους στη λογική του «ούτω έδοξεν τω βασιλεί» ή παρέμειναν στα χαρτιά ή δυναμιτίζοντας το κλίμα άναψαν φωτιές περισσότερες από όσες φιλοδόξησαν να σβήσουν.
Νομοτελειακά ό,τι δυσκατάποτο περνώντας από το στομάχι δεν αφομοιώνεται σε χρήσιμες για τον οργανισμό ουσίες ακολουθεί προβλεπόμενη κατάληξή του.
Ως προς την πρόβλεψη του συγκεκριμένου για το οποίο η πλειονότητα του πανεπιστημιακού κόσμου έχει αντιταχθεί προσώρας είναι άδηλη· κάτι μου λέει όμως ότι στα Πανεπιστημιακά χρονικά θα καταγραφεί ως ακαδημαικός Λυσενκοϊσμός. Να θυμίσουμε ότι ο όρος υποδηλώνει απόπειρα επιβολής της πολιτικής στην επιστήμη και παραπέμπει στο Σοβιετικό αγρονόμο Ντενίσοβιτς Λυσένκο που στα χρόνια του Στάλιν χρίστηκε βιολόγος.
Όσο για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια από φορείς μη κερδοσκοπικούς όπως ισχυρίζονται οι υπερασπιστές τους, σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία καπιταλιστική, είναι δύσκολο να βρεθούν μεγαλόψυχοι μη κερδοσκοπικοί φορείς και φυσικά δυσκολότερο στην ελληνική πραγματικότητα όπου το δηλούμενο μη κερδοσκοπικό επιφέρει περισσότερα κέρδη και η δωρεά αποτελεί το κατ΄ ευφημισμό ψευδώνυμο της αντιπαροχής.
Ο δημόσιος χαρακτήρας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε παγκόσμια κλίμακα θεωρείται θεμελιακή κοινωνική κατάκτηση παρέχοντας στους πολίτες ίσες ευκαιρίες πρόσβασης και ίδιες πιθανότητες διάκρισης στη μόρφωση ανεξάρτητα από οικονομική κατάσταση και κοινωνική προέλευση. Πολλά δε Δημόσια Πανεπιστήμια υπήρξαν λίκνα πρωτοποριακών φοιτητικών διεκδικήσεων.
Αντίθετα τα ιδιωτικά είναι ένα ακόμη μέσο κοινωνικής ανισότητας αρεστά σε εξουσίες που θεωρούν εμπόρευμα και το αγαθό της μόρφωσης. Όσοι το «αγόρασαν» – με την έννοια καταβολής διδάκτρων και στη συνέχεια διακρίθηκαν επαγγελματικά, επιστημονικά ή και πολιτικά διέθεταν ταυτότητα κληρονομικά προνομιούχων. Κοινωνικοποιήθηκαν σε έναν άλλο αξιακό κόσμο και στην προσωπική τους διαδρομή υπήρξαν εκφραστές μιας ελιτίστικης αντίληψης απαξιωτικής για τους άλλους και περιούσιας για τους ίδιους.
Στη φυλή Μάγια της Νότιας Αμερικής παλιότερα σε ανώτατα κρατικά αξιώματα μπορούσαν να φτάσουν μόνο όσοι κληρονομικά είχαν κρανίο με χαρακτηριστικά δολιχοκέφαλου.
Οι γονείς που επιθυμούσαν να δουν και τα δικά τους παιδιά ανεβασμένα ψηλά αλλά δεν είχαν τέτοια γνωρίσματα τα διαμόρφωναν τεχνητά τοπθετώντας το κεφάλι τους από μικρή ηλικία ανάμεσα σε ειδικές πλάκες πηλού ψημένες από Κεραμοποιούς έτσι ώστε σταδιακά η μέγιστη διάμετρος από το μέτωπο ως το ινίο υπερέβαινε τη μέγιστη εγκάρσια. Δεν παίρνω όρκο ότι η τεχνική ήταν άγνωστη και στη φυλή των πολιτικών…
Συζήτηση σχετικά με αυτό το άρθρο