YouTube και οδοντιατρικοί ασθενείς: Πώς διαφορετικές γενιές αντιλαµβάνονται την ενηµέρωση µέσω ψηφιακών µέσων

Γενιά Χ (1965-1980) – Προτίμηση στην επαλήθευση μέσω θεσμικών πηγών

Η γενιά Χ έχει μεγαλώσει με την τηλεόραση, τις εφημερίδες και τα έντυπα επιστημονικά άρθρα ως κύριες πηγές ενημέρωσης. Η εμπιστοσύνη της στη δημοσιογραφία και στους επίσημους θεσμούς παρέμεινε υψηλή, παρά τη μετάβαση στον ψηφιακό κόσμο. Σύμφωνα με τη θεωρία του Prensky (2001), η γενιά αυτή χαρακτηρίζεται ως “ψηφιακοί μετανάστες”, καθώς προσαρμόστηκε αργότερα στις τεχνολογικές εξελίξεις.

Όταν τα μέλη της γενιάς Χ χρησιμοποιούν το YouTube για ενημέρωση σχετικά με την υγεία και την οδοντιατρική περίθαλψη, είναι πιο πιθανό να ακολουθούν επίσημα κανάλια από αναγνωρισμένους επαγγελματίες του τομέα. Δυσπιστούν απέναντι σε περιεχόμενο που δημιουργείται από μη ειδικούς και προτιμούν να επιβεβαιώνουν τις πληροφορίες μέσω των παραδοσιακών πηγών. Επίσης, εκφράζουν σκεπτικισμό απέναντι σε μη ρυθμισμένες ψηφιακές πλατφόρμες, υποστηρίζοντας αυστηρότερες πολιτικές ελέγχου περιεχομένου και θεσμική εποπτεία.

Γενιά Υ (1981-1996) – Ισορροπία μεταξύ ψηφιακών και παραδοσιακών πηγών

Η γενιά Υ, γνωστή και ως Millen-nials, μεγάλωσε κατά τη διάρκεια της μετάβασης από τα αναλογικά μέσα στα ψηφιακά. Ως αποτέλεσμα, έχει αναπτύξει μια πιο ισορροπημένη προσέγγιση στην αναζήτηση πληροφοριών, αξιοποιώντας τόσο το YouTube όσο και παραδοσιακά μέσα. Σύμφωνα με μελέτες, τα μέλη της γενιάς αυτής τείνουν να διασταυρώνουν πληροφορίες από πολλαπλές πηγές πριν τις θεωρήσουν αξιόπιστες.

Η κριτική σκέψη και η ικανότητα χρήσης διαδικτυακών εργαλείων επαλήθευσης τους επιτρέπει να φιλτράρουν καλύτερα την πληροφορία. Ωστόσο, επειδή καταναλώνουν τόσο ψηφιακά όσο και παραδοσιακά μέσα, η εμπιστοσύνη τους σε οποιαδήποτε μεμονωμένη πηγή είναι χαμηλότερη σε σύγκριση με τη γενιά Χ. Έρευνες δείχνουν ότι η γενιά Υ θεωρεί την εκπαίδευση στην ψηφιακή παιδεία ως τον πιο αποτελεσματικό τρόπο αντιμετώπισης της παραπληροφόρησης στο διαδίκτυο.

Γενιά Ζ (1997-2012) – Απόλυτη εξάρτηση από τα ψηφιακά μέσα

Η γενιά Ζ είναι η πρώτη γενιά που έχει μεγαλώσει αποκλειστικά σε έναν ψηφιακό κόσμο, γεγονός που επηρεάζει σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνει και αξιολογεί την πληροφορία. Τα μέλη της βασίζονται κυρίως σε οπτικοακουστικό περιεχόμενο από το YouTube και τα social media για να ενημερωθούν για θέματα υγείας.

Παρόλο που η άμεση πρόσβαση σε πληροφορίες μέσω βίντεο επιταχύνει τη διάδοση της γνώσης, η γενιά Ζ είναι πιο ευάλωτη σε φαινόμενα παραπληροφόρησης και echo chambers. Συχνά εμπιστεύεται τους συνομηλίκους της και διαδικτυακές κοινότητες περισσότερο από τους επαγγελματίες υγείας, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο έκθεσης σε ανακριβείς ή επιβλαβείς πληροφορίες.

Η αναγκαιότητα της ψηφιακής παιδείας για όλες τις γενιές

Για να διασφαλιστεί η ορθή ενημέρωση των οδοντιατρικών ασθενών, είναι κρίσιμο να αναπτυχθούν στοχευμένα προγράμματα ψηφιακής παιδείας, προσαρμοσμένα στις ανάγκες κάθε γενιάς.

1. Για τη Γενιά Χ (1965-1980): Καθώς εμπιστεύονται περισσότερο τα παραδοσιακά μέσα, είναι σημαντικό να ενισχυθεί η εξοικείωσή τους με τις ψηφιακές πηγές και οι δεξιότητες αξιολόγησης του περιεχομένου στο YouTube.

2. Για τη Γενιά Υ (1981-1996): Αυτή η γενιά χρησιμοποιεί πολλαπλές πηγές για την επαλήθευση πληροφοριών. Η έμφαση πρέπει να δοθεί στην εκπαίδευση στη χρήση εργαλείων διασταύρωσης δεδομένων και ανάλυσης ψηφιακών ειδήσεων.

3. Για τη Γενιά Ζ (1997-2012): Δεδομένης της εξάρτησής τους από τα κοινωνικά δίκτυα και την ταχύτητα πληροφόρησης, είναι κρίσιμο να ενισχυθεί η κριτική σκέψη τους και να μάθουν να αναγνωρίζουν τους αλγόριθμους που δημιουργούν echo chambers και παραμορφώνουν την πληροφορία.

Γενικά, η ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων ψηφιακής παιδείας σε σχολεία, πανεπιστήμια και επαγγελματικούς συλλόγους μπορεί να βελτιώσει την ικανότητα των καταναλωτών να εντοπίζουν αξιόπιστες πηγές και να αποφεύγουν την παγίδα της παραπληροφόρησης.

Μέτρα διασφάλισης αξιόπιστης πληροφόρησης: Ο ρόλος της οδοντιατρικής κοινότητας

Παράλληλα με την εκπαίδευση των χρηστών, είναι απαραίτητο η οδοντιατρική κοινότητα να αναλάβει δράση για την προστασία της ποιότητας των πληροφοριών στο YouTube.

1. Φιλτράρισμα και έλεγχος περιεχομένου από τις ρυθμιστικές αρχές
Η διοίκηση του οδοντιατρικού κλάδου θα πρέπει να συνεργαστεί με τις ψηφιακές πλατφόρμες ώστε να φιλτράρονται αναληθείς ή αβάσιμες πληροφορίες. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της:

• Δημιουργίας μιας ανεξάρτητης επιτροπής ελέγχου περιεχομένου από ειδικούς του κλάδου που θα αναφέρουν επικίνδυνο ή ψευδές περιεχόμενο.
• Εφαρμογής προειδοποιήσεων ή ετικετών στις αναρτήσεις που δεν στηρίζονται σε επιστημονικά δεδομένα.
• Διαγραφής επιβλαβούς περιεχομένου που προωθεί ψευδοεπιστήμη ή ανακρίβειες που μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο την υγεία των ασθενών.

2. Πρωτόκολλα ανάρτησης περιεχομένου από τους επαγγελματίες υγείας
Οι επαγγελματίες οδοντίατροι θα πρέπει να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στη διάδοση αξιόπιστων πληροφοριών, δημοσιεύοντας έγκυρο περιεχόμενο σύμφωνα με επιστημονικά πρότυπα. Για αυτό, είναι σημαντικό:

• Να υπάρχει επίσημη πιστοποίηση επαγγελματιών που αναρτούν βίντεο στο YouTube. Μια σήμανση “Verified Dental Professional” θα μπορούσε να βοηθήσει τους ασθενείς να αναγνωρίζουν έγκυρες πηγές.
• Να εφαρμόζονται κατευθυντήριες γραμμές για τις αναρτήσεις, διασφαλίζοντας ότι κάθε βίντεο παρέχει στοιχεία βασισμένα σε επιστημονική έρευνα και ότι δεν προωθεί αβάσιμες θεραπείες ή υπερβολικές υποσχέσεις.
• Να ενισχυθεί η ενημέρωση των επαγγελματιών για τα social media, ώστε να χρησιμοποιούν τις πλατφόρμες υπεύθυνα και αποτελεσματικά για την ενημέρωση του κοινού.

3. Ο ρόλος των ασθενών και τρόποι αναγνώρισης αξιόπιστων πηγών
Οι ασθενείς, ως καταναλωτές πληροφοριών για την υγεία τους, έχουν έναν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία διασταύρωσης και αξιολόγησης του περιεχομένου που βρίσκουν στο YouTube. Καθώς η παραπληροφόρηση αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της ψηφιακής εποχής, είναι κρίσιμο οι χρήστες να αποκτήσουν δεξιότητες που θα τους επιτρέπουν να εντοπίζουν ανακριβείς, υπερβολικές ή ενδεχομένως επικίνδυνες πληροφορίες.

Ακολουθούν τέσσερα βασικά βήματα που μπορούν να εφαρμόσουν οι ασθενείς ώστε να διασφαλίσουν ότι οι πληροφορίες που λαμβάνουν είναι αξιόπιστες και επιστημονικά τεκμηριωμένες:

1. Έλεγχος της ταυτότητας του δημιουργού περιεχομένου
Πριν αποδεχθεί κανείς ως έγκυρη μια πληροφορία, είναι απαραίτητο να εξετάσει ποιος είναι ο δημιουργός του περιεχομένου και ποια είναι η εξειδίκευσή του στον τομέα της υγείας. Πολλοί χρήστες του YouTube μοιράζονται εμπειρίες ή συμβουλές χωρίς να διαθέτουν επιστημονικές γνώσεις, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένες αντιλήψεις ή επικίνδυνες πρακτικές. Επομένως οι ασθενείς πρέπει να ελέγξουν:

A. Είναι ο δημιουργός πιστοποιημένος επαγγελματίας υγείας (π.χ. οδοντίατρος, στοματολόγος);
B. Αναφέρεται η εκπαίδευση και η επαγγελματική του ιδιότητα στην περιγραφή του βίντεο ή στο προφίλ του;
Γ. Παρέχει παραπομπές σε επιστημονικές πηγές ή παρουσιάζει απλώς προσωπικές απόψεις;
Δ. Χρησιμοποιεί επιβεβαιωμένα δεδομένα ή βασίζεται σε ανώνυμες εμπειρίες και θεωρίες χωρίς τεκμηρίωση;

2. Διασταύρωση των πληροφοριών με αξιόπιστες πηγές
Καμία πληροφορία που αφορά την υγεία δεν πρέπει να γίνεται αποδεκτή χωρίς διασταύρωση με επίσημες και αξιόπιστες πηγές. Στην οδοντιατρική, οι ασθενείς μπορούν να ελέγχουν πληροφορίες μέσω:

Α. Εθνικών και διεθνών οργανισμών υγείας, όπως:
• Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO)
• Αμερικανική Οδοντιατρική Ομοσπονδία (ADA – American Dental Association)
• Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ)
• Ελληνική Οδοντιατρική Ομοσπονδία (ΕΟΟ) και κατά τόπους οδοντιατρικοί σύλλογοι

Β. Ακαδημαϊκές και επιστημονικές πηγές, όπως: πανεπιστημιακές σχολές, νοσοκομεία και ερευνητικά κέντρα, δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά (π.χ. PubMed, ScienceDirect) και επίσημες ιστοσελίδες οδοντιατρικών συλλόγων

Γ. Ειδικευμένους επαγγελματίες υγείας, όπως οι οδοντίατροι, που μπορούν να επιβεβαιώσουν αν μια πληροφορία είναι ακριβής.

3. Ανάγνωση σχολίων και κριτικών για αξιολόγηση της αξιοπιστίας του περιεχομένου
Τα σχόλια και οι κριτικές άλλων χρηστών στο YouTube μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό δείκτη αξιοπιστίας, καθώς συχνά οι επαγγελματίες ή άλλοι καταναλωτές εντοπίζουν και αναδεικνύουν λάθη ή ανακρίβειες στο περιεχόμενο.

Τι χρειάζεται να ελέγχουν οι ασθενείς: Α) Υπάρχουν επαγγελματίες υγείας στα σχόλια που επικυρώνουν ή διαψεύδουν το περιεχόμενο; Β) Οι υπόλοιποι χρήστες συμφωνούν με την πληροφορία ή υπάρχουν αμφισβητήσεις και καταγγελίες περί ανακρίβειας; Γ) Υπάρχουν αναφορές σε επιστημονικές πηγές στα σχόλια που υποστηρίζουν ή απορρίπτουν τα λεγόμενα του δημιουργού; Δ) Το περιεχόμενο είναι πρόσφατο και βασίζεται σε σύγχρονα δεδομένα ή περιέχει ξεπερασμένες πληροφορίες;

4. Αποφυγή περιεχομένου που υπόσχεται «θαυματουργές» θεραπείες ή απόλυτες λύσεις
Ένα βασικό χαρακτηριστικό της παραπληροφόρησης είναι η παρουσίαση θεραπειών ή πρακτικών που υπόσχονται άμεσα, απόλυτα και «επαναστατικά» αποτελέσματα. Οδοντιατρικά βίντεο που προωθούν τέτοιου είδους περιεχόμενο πρέπει να αντιμετωπίζονται με σκεπτικισμό.

Ακολουθεί ένα σύντομο πρότυπο πρωτόκολλο χρήσης του You Tube για τους ασθενείς σας. Μπορείτε να το προσαρμόσετε στα δεδομένα και στοιχεία του οδοντιατρείου σας και να το δίνετε στους ασθενείς σας προς ενημέρωση. Αποτελεί και ένα πολύ καλό στοιχείο ενίσχυσης του branding του ιατρείου σας.

Μίνι πρωτόκολλο ενημέρωσης ασθενών για τη χρήση του YouTube ως πηγή πληροφόρησης για την οδοντιατρική περίθαλψη