Του Φοίβου Προύντζου
Οδοντιατρικό Βήμα, Mάιος – Ιούνιος 2020
Ο μεμψίμοιρος τίτλος του κειμένου που ακολουθεί απηχεί ίσως και την γενικότερη κατήφεια των ημερών που διανύουμε. Ένας υπερμικροσκοπικός ιός έχει ταρακουνήσει συθέμελα θεωρούμενα αδιασάλευτα υγειονομικά συστήματα, δοκιμάσει την οικονομία κραταιών χωρών και κλονίσει την αίσθηση παντοκρατορίας του ανθρώπου, αποδεικνύοντας ότι ο βρυχηθμός του δεν ήταν παρά επιθανάτιος ρόγχος. Ο παρατεταμένος εγκλεισμός και η αβεβαιότητα για το «αύριο» ανακαλεί την παροδικότητα του «χτες» όμοια με τραίνο που η ατμομηχανή του σέρνει τα βαγόνια του γι΄ αλλού, αλλά ο καπνός της ίδιας πισωστρέφει.
Σε λίγους μήνες -αν έχουμε επιζήσει- γιορτάζοντας τη συμπλήρωση δύο αιώνων από την εθνογένεσή μας, θα έχουμε την ευκαιρία αναστοχαστικά να επαναφέρουμε στην οθόνη του μνημονικού μας και γεγονότα που κάθε φορά για την μια ή την άλλη σκοπιμότητα αντιπαρερχόμαστε.
Πολλά απ΄ αυτά που επιβράδυναν την απελευθέρωση απ΄ τον κατακτητή και η σκιά τους συνόδεψε ανασχετικά τις μετέπειτα εξελίξεις είχαν αφετηρία την αμοιβαία αντιπαλότητα των πρωταγωνιστών τους.
Στα σχολικά μας εγχειρίδια έχουμε διαβάσει πολλά για τις μεγαλοσύνες, αλλά σχεδόν τίποτα για τις μικρότητες, τους φατριασμούς, τις τοπικιστικές διαμάχες και την αδυναμία συνεννόησης μεταξύ τους.
Το νόημα των επετειακών εκδηλώσεων όμως δεν περιορίζεται στην ομαδική μόνο συμμετοχή σε φιέστες. Αποσκοπεί και σε περισυλλογή με προοπτική το μέλλον που είναι ανέφικτη δίχως τη συνολική αποτίμηση των συμβάντων κριτική ανάλυση της αιτιολογίας τους.
Ένας λαός χωρίς γνώση και επίγνωση των λαθών που έγιναν στο παρελθόν τα επαναλαμβάνει στο μέλλον και ιστορικά είναι καταδικασμένος σε εξαφάνιση.
Συνηθίζουμε να λέμε ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται σαν φάρσα.∙ Αν επιχειρήσουμε όμως μια αναδρομή στα γεγονότα της εποχής του ’21, οι συνειρμοί θα μας φέρουν στα σημερινά με την πικρή διαπίστωση πως πρόκειται για τραγωδία∙, τραγωδία διαχρονική που κάθε φορά μόνο τα πρόσωπα αλλάζουν.
Όπως «τότε», έτσι και «τώρα» όταν οι περιστάσεις υπαγορεύουν συστράτευση οι ταγοί μας δεν εναρμονίζουν τον βηματισμό τους κάτω απ΄ την ίδια σημαία.
Οι μισοί βλέπουν μαύρο εκεί που οι άλλοι μισοί διακρίνουν άσπρο, τεντώνοντας το σκοινί αδιάφοροι αν αντέχει. Με ετερόκλητες συμμαχίες από πρόσωπα πολιτικά πεθαμένα μάταια προσπαθούν να κρατήσουν στη ζωή θεσμούς που ψυχορραγούν. Οι «νικητές» βαφτίζουν όσιο το ανόσιο και οι «νικημένοι» αδημονούν από διωκόμενοι να γίνουν διώκτες με το γύρισμα του τροχού. Οι λιγοστές περιπτώσεις εκεχειρίας που μπαίνουν στην άκρη οι διαφορές για να αντιμετωπίσουν κοινό κίνδυνο είναι αναλαμπές που σβήνουν σύντομα. Μόλις ο κίνδυνος παρέλθει ξαναθυμούνται τις διαφορές και συνεχίζουν τις εχθροπραξίες.
Θα νόμιζε κανείς ότι η φαγωμάρα που οδήγησε τον Διον. Σολωμό σε μια από τις 158 στροφές του Ύμνου εις την ελευθερία να γράψει «αν μισούνται ανάμεσά τους, δεν τους πρέπει ελευθεριά» είναι παθογένεια καταγωγική και όχι επείσακτη. Δεν είναι ίσως τυχαίο ότι σαν λαός έχουμε καταφέρει να βλέπουμε σαν τόπο διχόνοιας ακόμη και την πλατεία Ομόνοιας.
Όλοι ίσως το καλό της πατρίδας ήθελαν, αλλά ο καθένας με τον δικό του τρόπο έχει πει σε ομιλία του στην Πνύκα ο Κολοκοτρώνης και αλήθεια είναι ότι τρία μόλις χρόνια μετά την εξέγερση του ’21 η μέχρι τότε μισοαπελευθερωμένη χώρα είχε ήδη ταυτόχρονα δύο αλληλομαχόμενες κυβερνήσεις. Το πρόσωπο που τον Γενάρη του 1822 είχε διαβάσει επίσημα την διακήρυξη ανεξαρτησίας δεν προερχόταν απ΄ τους μπαρουτοκαπνισμένους που είχαν ματώσει γι΄ αυτήν. Ερχόταν απ΄ έξω σπουδαγμένος, αλλά χωρίς να έχει μυρίσει ποτέ μπαρούτι σε κάνη ντουφεκιού. Απόλεμο το ίδιο με τις εξουσίες του πολέμου στα χέρια του την μοναδική φορά που τέθηκε επικεφαλής οδήγησε τους Έλληνες και Φιλέλληνες σε συντριβή στο χουνέρι της μάχης του Πέτα.
Δυστυχώς το αντιζύγιασμα πολιτικάντη και μαχητή είναι σαραφιάτικο. Στην εξουσία δεν φτάνουν όσοι μάτωσαν αλλά κείνοι που ραδιούργησαν και όσα είχαν κερδηθεί με αίμα χάνονται από μελάνι.
Από τα οχτώ περίπου χρόνια Αγώνα για την ανεξαρτησία τα μισά περίπου σπαταλήθηκαν σε «αγώνες» με τα όπλα Ελλήνων στραμμένα κατά συνελλήνων.
Πολλοί από τους εθνικούς μας ήρωες δεν «πήγαν» από βόλι εχθρικό σε πεδίο μάχης. Εξοντώθηκαν ανελέητα από ομόφυλους, ομόγλωσσους και ομόθρησκους. Σπουδαίοι αγωνιστές σύρθηκαν στις φυλακές χλευαζόμενοι από συμπολεμιστές, ενώ άλλοι που είχαν δώσει την ψυχή τους για την πατρίδα γεύτηκαν απ΄ αυτήν το φαρμάκι της καταφρόνιας.
Τα χέρια των Μαυρομιχαλαίων εκτέλεσαν στο Ναύπλιο τον πρώτο κυβερνήτη του νεοσύστατου κράτους που είχε κληθεί να το οργανώσει αλλά το όνειδος έχει διάσταση εθνική. Όταν ο Αυγουστίνος κυνηγημένος απ΄ τον Κωλέτη έφυγε για την Κέρκυρα παίρνοντας μαζί του το ταριχευμένο λείψανο του αδικοχαμένου αδελφού του δεν βρήκε στην γενέτειρά του πρόθυμα χώματα να το δεχτούν με τις τιμές που του άξιζαν. Οι αρχές προφασιζόμενες πληροφορίες για ταραχές δεν επέτρεψαν η ταφή να γίνει στο φως της ημέρας. Έτσι «το φέρετρον διεκομίσθη κατά τας προχωρημένας νυκτερινάς ώρας δια μέσου της κοιμωμένης και αγνοούσης το γεγονός πόλεως με μόνην συνοδείαν την ώρα της ταφής του αδελφούς του και νεκρικά φώτα τους λαμπυρισμούς των άστρων».
Έλληνες δικαστές έβαλαν την υπογραφή τους στη ντροπιαστική απόφαση που έκρινε ένοχους για εθνική προδοσία τους Κολοκοτρώνη και Πλαπούτα με τον Κωλέτη να απαιτεί άμεση εκτέλεσή τους.
Στημένο απ΄ τον Μαυροκορδάτο ήταν το «στρατοδικείο» που κήρυξε τον Καραϊσκάκη «επίβουλο προδότη της πατρίδος του» και καλοπληρωμένοι παρακεντέδες του Γκούρα γκρέμισαν απ΄ την Ακρόπολη τον «επικηρυγμένο» απ΄ την Κυβέρνηση Ανδρούτσο.
Ανοσιούργημα αντεθνικό παραμένει η αποσιωπημένη πυρπόληση του Εθνικού στόλου από τον Μιαούλη στον Πόρο και γιός του Κούτση Βγένη ήταν ο Γιάννης που σημαδεύοντας στο ανοιχτό παράθυρό της την Μπουμπουλίνα την άφησε στον τόπο στις Σπέτσες.
Με υπόδειξη Υδραίων πλοιοκτητών και ανοχή του Υψηλάντη δολοφονήθηκε στον Ξεριά του Άργους ο Αντώνης Οικονόμου, από Κουμανιώτες πρόκριτους στην Μονή Ομπλού ο Παναγιώτης Καρατζάς και από τον εταίρο του Δημητρόπουλο στα μουλωχτά ο Φιλικός Γαλάτης στην Ερμιόνη.
Ρουμελιώτικο ήταν το λεφούσι μισθοφόρων που σαν βάρβαρος κατακτητής γονάτισε τον Μοριά για να τον αποτελειώσει ο Ιμπραήμ βρίσκοντας τον πολεμικά ανέτοιμο με τους ηγέτες του φυλακισμένους σε εκκλησιαστικό χώρο διαμορφωμένο σε κελί με κάγκελα στην Ύδρα.
Αποτροπιασμό προκαλεί η μεταχείριση του Νικηταρά που τυφλώθηκε φυλακισμένος στην Αίγινα και πέρασε τα στερνά του στον Πειραιά ζητιανεύοντας μπροστά στην Ευαγγελίστρια με σκεπασμένο το πρόσωπο για να μην τον αναγνωρίζουν οι περαστικοί.
Μαύρη – κατάμαυρη σελίδα στην ιστορία της εκκλησιαστικής ηγεσίας παραμένει ο αφορισμός των πρωτεργατών της εξέγερσης και κατράμι η Πατριαρχική εγκύκλιος προς τους εξεγερμένους με την απειλή ότι έρχονταν σε αντίθεση με το θέλημα του Θεού που τους είχε στείλει για κράτος τους το Οθωμανικό με βασιλιά τον Σουλτάνο.
Συμπολεμιστής του Κολοκοτρώνη υπήρξε ο Κανέλος Δεληγιάνης που σε ηλικία εβδομηντατεσσάρων ετών στα απομνημονεύματά του έγραψε γι΄ αυτόν το λίβελο: «Ποιος Κολοκοτρώνης; Από παιδείαν; Από γνώσεις επιστημονικάς, από νουν, από φώτα ή από αγωγήν που δεν είχεν; Γίνεται ποτέ άνθρωπος αναλφάβητος, θρασύδειλος, κούφος, να οινοποτεί μάλιστα άνδρας των αιώνων ή του Αγώνος; Και η Κοσκινού τον άνδρα της με τους πραγματευτάς;»
Προσπάθησα «ιχνηλατώντας» σε παρασιωπημένες σελίδες της ιστοριογραφίας να ανασύρω μερικά μόνο ζοφερά συμβάντα απ΄ την περίοδο του ’21, με πρόθεση την αυτογνωσία σε μέρες προετοιμασίας για την Εθνική μας επέτειο που συμπίπτει με την προσπάθεια ανασυγκρότησης της χώρας μας μετά τον κορωνοϊό.
Ο κόσμος που ξέραμε έχει τελειώσει και αυτός που θα τον διαδεχτεί μας είναι άγνωστος. Σε κάθε περίπτωση όμως, η επόμενη μέρα θα πρέπει να ξημερώσει μέσα από νέα οπτική. Δίχως το βάρος των παλαιών διχασμών με βάση τις μεταξύ μας σχέσεις.
Ο Βιργίλιος οδηγώντας τον Δάντη στην Κόλαση με την προτροπή του «κοίτα και προσπέρνα» του συνιστούσε έμμεσα να κάνει γρήγορα, γιατί τον περιμένουν χειρότερα.
Στον δικό μας δύσκολο δρόμο δεν θα υπάρξουν ίσως χειρότερα αν ο καθένας μας μελετώντας κριτικά την ιστορία μας αποκτήσει αυτογνωσία μαθαίνοντας να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινό. Η εθνική μας ύπαρξη απαιτεί συνύπαρξη που προϋποθέτει υπέρβαση ατομικότητας. Το στοίχημα της επιστροφής στην «κανονικότητα» δεν κερδίζεται αν στο ιστορικό μας πάνθεο, δίπλα σ΄ αυτούς που «πληρώθηκαν» δεν βρεθούν κι αυτοί που «πλήρωσαν» για την ανέγερσή του.
Διαφορετικά με αναπαραγωγή στερεότυπων από τηλεοπτικούς παραθυρόβιους που ευαγγελίζονται το «εμείς» έχοντας για προσωπικό ευαγγέλιο το «εγώ», θα έχει χαθεί μια ακόμη ευκαιρία για ένα βήμα μπροστά. Πολύ περισσότερο αν αρκεστούμε σε πανηγυρικούς από μονοπωλητές πατριωτισμού που παραπέμπουν σε άλλες εποχές επικαιροποιώντας το στίχο του Κώστα Βάρναλη «Τα πάντα πράξε και πάντα πούλα / αν έχεις του εθνικόφρονα τη Βούλα / τα πάντα πράξε και τα πάντα φτύσε / μονάχα μαύρε μου κόκκινος μην είσαι».
Συζήτηση σχετικά με αυτό το άρθρο