Τo Φαίνεσθαι και το Είναι

Του Eπαμεινώνδα Κατσούλα,  Προέδρου του Οδοντιατρικού Συλλόγου Κορινθίας

Οδοντιατρικό Βήμα, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2015
Η σχέση του φαίνεσθαι και του είναι, αποτέλεσε το μέγα φιλοσοφικό ερώτημα ανά τους αιώνες και την πηγή κάθε φιλοσοφικής αναζήτησης του ανθρώπου από τη γέννηση της φιλοσοφίας έως σήμερα.
Η απάντηση στο ερώτημα: «ποια είναι η σχέση της αντικειμενικής πραγματικότητας με τα φαινόμενά της» αποτελεί πεδίο αντιτιθέμενων και συγκρουόμενων απόψεων στη φιλοσοφία, με αποτέλεσμα να έχει εδραιωθεί ένας φιλοσοφικός δυϊσμός μεταξύ του φαίνεσθαι και του είναι.
Αναπτύχθηκαν διάφορες φιλοσοφικές θεωρίες, όπως: η  φαινομενοκρατία, σύμφωνα με την οποία, υπάρχουν μόνο φαινόμενα, γεγονότα δηλαδή που σημειώθηκαν στο χρόνο ή στο διάστημα και μπορούν να γίνουν αντικείμενα εμπειρίας. Η ιστορία της φαινομενοκρατίας συμπίπτει σε πολλά σημεία με εκείνη του Ιδεαλισμού. Ο Μπέρκλευ αρνείται να παραδεχθεί την υλική ουσία. Ο Χιούμ εξάλλου δεν δέχεται την πραγματική υπόσταση όχι μόνο των σωμάτων, αλλά και των πνευμάτων.
Τέλος, ο Κάντ θεωρεί προσιτή στο ανθρώπινο πνεύμα τη γνώση του φαινομένου. Εκτός από τα υποκείμενα που έχουν συνείδηση (Θεός, Άνθρωπος), «πράγματα καθεαυτά νοούμενα» δεν υπάρχουν για τον Κάντ.
Επίσης η φαινομενολογία, δηλαδή η περιγραφή των φαινομένων, η περιγραφή εμφάνισης του πραγματικού, με εκπροσώπους τον Φίχτε και τον Σέλινγκ, ενώ ο Χέγκελ στην προσπάθειά του αντικειμενικοποίησης του υποκειμενικού πνεύματος, τιτλοφορεί το πρώτο μεγάλο συστηματικό έργο του «Φαινομενολογία του Πνεύματος».
Κυρίως όμως ο όρος φαινομενολογία συνδέεται με τη φιλοσοφία του Χούρσελ και της σχολής του, και δηλώνει μια μέθοδο αποκάθαρσης του φαινομένου από κάθε θεωρητική αλλοίωση, ώστε να παρουσιαστεί όπως είναι, σαν ουσία. Η διδασκαλία της φαινομενολογικής σχολής θεωρείται σαν μία από τις πηγές των νεώτερων υπαρξιστικών φιλοσοφιών, ιδιαίτερα του Χάϊντεγκερ, κατά τον οποίο η φαινομενολογία είναι η «συνάντηση» με κάποιο πράγμα και για το λόγο αυτό, η εκδήλωση του όντος. Ο υπαρξιστής φιλόσοφος Jean Paul Sartre στο έργο του «L’ etre et la Neant» ισχυρίζεται ότι με την εξέλιξη των φυσικών επιστημών, ο δυϊσμός του είναι και του φαίνεσθαι, δεν μπορεί πλέον να υπάρξει στη φιλοσοφία.
Τέλος, ο διαλεκτικός υλισμός όπως αναπτύχθηκε από τον Κάρλ Μαρξ και τον Φρίντριχ Ένγκελς («Αντί-Ντύρινγκ»,  «Η διαλεκτική της Φύσης»), τον Λένιν («Υλισμός και Εμπειριοκριτικισμός», «Φιλοσοφικά τετράδια») αλλά και τους επιγόνους τους σύγχρονους φιλοσόφους, θεωρεί ότι ο άνθρωπος προσλαμβάνει το φαίνεσθαι μέσω των αισθήσεών του και με τις νοητικές του λειτουργίες το μετατρέπει σε αντίληψη της πραγματικότητας, που όμως, δεν είναι η ίδια η πραγματικότητα, παρά μόνο μία – σημαντική πολλές φορές – πλευρά της.

Το  φαίνεσθαι και το είναι στην Επιστήμη
Η σχέση του φαίνεσθαι και του είναι, εκτός από πηγή φιλοσοφικών αναζητήσεων, αποτέλεσε παράλληλα και την κινητήρια δύναμη ανάπτυξης της επιστήμης. Ο άνθρωπος κατά τον Αριστοτέλη ανέπτυξε την επιστήμη και τη φιλοσοφία επειδή «φύσει του ειδέναι ορέγεται».
Οι επιστήμονες αναζητούν την ουσία μέσα αλλά και πέρα από τα φαινόμενα. Η πρόοδος των φυσικών επιστημών έχει τεκμηριώσει τη φιλοσοφική θέση, ότι το φαινόμενο είναι έκφραση και ταυτόχρονα επικάλυψη της ουσίας, δηλαδή ότι είναι η εκδήλωση δομών και σχέσεων απρόσιτων στην άμεση εποπτεία, αλλά δεν είναι εκδήλωση κάποιας υπερβατικής ουσίας, που βρίσκεται εκείθεν των φαινομένων, όπως υποστηρίζουν οι ιδεαλιστές φιλόσοφοι. Οι νεώτερες επιστήμες αποτελούν συνεπώς, θεμέλιο για μια συνεπή μονιστική αντίληψη του είναι.

Το φαίνεσθαι και το είναι στις Επιστήμες της Υγείας
Οι επιστήμες της υγείας αναπτύχθηκαν στη βάση της κλινικής εικόνας. Ο ιατρός έθετε τη διάγνωση του νοσήματος από τα ευρήματα της κλινικής εξέτασης του ασθενούς, αξιοποιώντας τα αισθητήρια όργανά του και τη γνώση του, που βασιζόταν στην εμπειρία. Σήμερα με την εξέλιξη της ιατρικής, η κλινική εικόνα, «το φαίνεσθαι», συνεχίζει να παρέχει σημαντικές πληροφορίες και να παίζει σημαντικό ρόλο στην πιθανή διάγνωση της ασθένειας, αλλά για να γίνει η διαφορική διάγνωση και να τεθεί η οριστική διάγνωση και να αποκαλυφθεί η νοσολογική οντότητα «το είναι», είναι απαραίτητες εργαστηριακές και διαγνωστικές εξετάσεις.

Το φαίνεσθαι και το είναι στην Οδοντιατρική
Η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας, έδωσε νέα ώθηση και άνοιξε νέους ορίζοντες στα διάφορα πεδία της οδοντιατρικής. Στην Οδοντιατρική Ακτινολογία η πρόοδος είναι τεράστια. Η υπολογιστική τομογραφία κωνικής δέσμης εκτός από την δυνατότητα λήψης πολλαπλών τομών που αποκαλύπτουν την ακριβή θέση, τις διαστάσεις και τη σχέση μιας βλάβης με παρακείμενα ανατομικά μόρια, παρέχει πλέον την ευχέρεια τρισδιάστατης αναπαράστασης των σκληρών ιστών και των υπό διερεύνηση βλαβών, διευκολύνοντας το έργο του επεμβαίνοντος.
Συχνά όμως ο ασκών τη Στοματική και Γναθοπροσωπική Χειρουργική, κατά τη διάρκεια μιας επέμβασης, βρίσκεται ενώπιον μιας διαφορετικής πραγματικότητας, από εκείνη, ακόμη και της πλέον εξελιγμένης ακτινογραφικής απεικόνισης. Τελικά ο ιστολογικός έλεγχος θα οριστικοποιήσει τη διάγνωση.
Η Στοματολογία που έχει ως αντικείμενο την Παθολογία του Στόματος, είναι ένας κλάδος της Οδοντιατρικής που στηρίζεται σημαντικά στην κλινική εικόνα, αλλά η βιοψία είναι η μόνη μέθοδος που θα δώσει τις ασφαλείς πληροφορίες για την τελική διάγνωση. Υπάρχουν νοσήματα του στόματος που η κλινική τους εικόνα παραπέμπει σε σοβαρές καταστάσεις, αλλά αποδεικνύονται τελικά ήσσονος επικινδυνότητας για την υγεία και τη ζωή του ασθενούς, όπως και αντιστρόφως υπάρχουν φαινομενικά «αθώες» ή συνήθεις βλάβες που υποκρύπτουν σοβαρότατες παθολογικές καταστάσεις.
Είναι λοιπόν προφανής η περίπλοκη σχέση του «φαίνεσθαι» και του «είναι» στις επιστήμες της υγείας και ιδιαίτερα στην Οδοντιατρική.