Τι απειλεί την υγεία των οδοντιάτρων;

Ο Pierre Fauchard το 1728 βάφτισε το επάγγελμά μας με το όνομα χειρουργός οδοντίατρος (με το βιβλίο του Le chirurgien dentiste). Η ονομασία δεν ήταν τυχαία, όπως και τα πιο πολλά πράγματα στον ανθρώπινο πολιτισμό μας.

Ως ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ορίζεται αυτός που εργάζεται με τα ίδια του τα χέρια. Γίνεται λοιπόν, αντιληπτή η άρρηκτη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην καλή λειτουργία της υγείας και την καλή φυσική κατάσταση του οδοντιάτρου με την ικανότητά του να ασκεί το επάγγελμά του. Τι μπορεί όμως να συμβεί και να διαταραχθεί προσωρινά ή και μόνιμα η υγεία του οδοντιάτρου και κατά πόσο η αναστολή των επαγγελματικών καθηκόντων για λόγους υγείας μπορεί να επηρεάσει τον επαγγελματικό του βίο;

Τα προβλήματα υγείας και ιδιαίτερα αυτά που μας κρατούν μακριά από την εργασία μας έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην πορεία του οδοντιατρείου, καθώς όπως φάνηκε από την έρευνά μας του 2016, ακόμη και η απουσία μας κατά το διάστημα των διακοπών μας, συχνά, οδηγεί όχι μόνο στην έλλειψη εσόδων, αλλά και στην απώλεια ασθενών μας.

Σε μελέτες μεταξύ οδοντιάτρων το 93.8% είχαν κάποιου βαθμού ιατρικό πρόβλημα λόγω της εργασίας τους. Το αυχενικό σύνδρομο φάνηκε να ταλαιπωρεί την πλειονότητα των οδοντιάτρων, ενώ ακολουθούν με συχνότητα εμφάνισης τα προβλήματα στον καρπό, τον ώμο, τη μέση, τον αγκώνα, η οφθαλμική λοίμωξη, τα προβλήματα ακοής, το ψυχολογικό stress, τα προβλήματα στο γόνατο, και τέλος η αλλεργία στα υλικά. Οι οδοντίατροι έχουν επίσης υψηλά ποσοστά εμφάνισης γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης, πόνου από τον αυχένα, οστεοαρθρίτιδας, ρευματοειδούς αρθρίτιδας, ψωριασικής αρθρίτιδας, αλκοολισμού. Έχουν όμως μικρότερα ποσοστά (σε σχέση με το control) σε άσθμα, κατάθλιψη, διαβήτη, απώλεια ακοής, άπνοια ύπνου και νόσους του θυρεοειδούς.

Βιβλιογραφική έρευνα

Σε αναλυτική βιβλιογραφική ανασκόπηση στην Pubmed, και Google Scholar κατά την περίοδο των τελευταίων 15 ετών ξεχωρίσαμε 44 τεκμηριωμένες έρευνες που ασχολούνται με τους επαγγελματικούς κινδύνους (occupational hazards) των οδοντιάτρων. Από αυτές, οι 27 ασχολούνται μόνο με τα μυοσκελετικά προβλήματα, ενώ μόνον οι 17 με όλα τα προβλήματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι με τα προβλήματα στο κυκλοφορικό σύστημα δεν ασχολείται καμία εργασία. Μόνον 4 ασχολούνται με παραμέτρους που σχετίζονται με την πρόληψη των ΜΣΠ, όπως εφαρμογή εργονομίας και αόριστη προτροπή σε ασκήσεις γυμναστικής. Ουδεμία ασχολείται με την θεραπευτική προσέγγισή τους.

Με γνώμονα αυτές τις μελέτες κατηγοριοποιήσαμε τα προβλήματα υγείας του οδοντιάτρου στις παρακάτω κατηγορίες:

Σύνδρομο του καρπιαίου σωλήνα

Το σύνδρομο του καρπιαίου σωλήνα είναι ένα πρόβλημα υγείας που ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την αδυναμία άσκησης των επαγγελματικών καθηκόντων των οδοντιάτρων. Εργασίες με επαναληπτικές κινήσεις και συχνή καταπόνηση εμφανίζουν προβλήματα από συμπιεστικές νευροπάθειες, όπως το σύνδρομο του καρπιαίου σωλήνα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα σχετικής μελέτης, το 29% των οδοντιάτρων είχαν συμπτώματα περιφερικής νευροπάθειας στα άνω άκρα και στον αυχένα. Η αφαίρεση ακινήτων στεφανών, γεφυρών, επέφεραν την μέγιστη καταπόνηση και φαίνεται να σχετίζονται με το CTS, με πιο συχνά συμπτώματα του CTS την παραισθησία και τον πόνο κατά τη διάρκεια της εργασίας. Η διάγνωση τίθεται από το ερωτηματολόγιο και τα tests Phalen και Tinel. Η διάγνωση του CTS βασίζεται στα συμπτώματα. Έτσι, με το τεστ Tinel ο ιατρός κτυπά και πιέζει το μέσο νεύρο στον καρπό του ασθενούς. Το τεστ είναι θετικό όταν υπάρχει μυρμήγκιασμα. Στο τεστ με λύγισμα του καρπού, γνωστό ως Phalen, ο ασθενής πιέζει όλα τα δάκτυλα και τα χέρια μέχρι το μέγιστο του λυγίσματος του καρπού. Το μυρμήγκιασμα ή το μούδιασμα αποτελούν θετική διάγνωση. Ηλεκτροδιαγνωστικά τεστ, μετρήσεις των νεύρων και των μυών, αλλά και ηλεκτρομυογραφικές εξετάσεις επιβεβαιώνουν τη διάγνωση. Οι υπέρηχοι θεωρούνται ένα αξιόπιστο διαγνωστικό μέσο, ενώ το MRI όχι τόσο χρήσιμο.

Το σύνδρομο του καρπιαίου σωλήνα είναι συχνότερο σε ποσοστό 16.7% μεταξύ των πιο ηλικιωμένων και καταπονημένων από την εργασία οδοντιάτρων. Φαίνεται ότι η εμφάνιση του συγκεκριμένου προβλήματος υγείας στους οδοντιάτρους αυξάνει, όσο μεγαλώνει η ηλικία. Έτσι, από το 6.6% των οδοντιάτρων που έχουν διαγνωστεί με το συγκεκριμένο σύνδρομο στις ηλικίες 25-34 , φτάνουμε στο 22% στην ηλικιακή κατηγορία άνω των 55 ετών. Ο Lalumandier J et al (2001) σε μελέτη έδειξε ότι στους οδοντιάτρους με άνω των 10 ετών εργασία η εν λόγω πάθηση είναι 1,9 φορές πιο συχνή. Το σύνδρομο του καρπιαίου σωλήνα φάνηκε να σχετίζεται και με τις ώρες εργασίας, με το 87.5% των οδοντιάτρων που υποφέρουν από το σύνδρομο να εργάζονται άνω των 20 ωρών για 23 έτη, το 57% των οδοντιάτρων να έχουν συμπληρώσει 17-23 έτη εργασίας και το 14.2% να έχει κλείσει 10-16 έτη συνεχούς εργασίας. Σε άλλες μελέτες (Βραζιλιάνοι οδοντίατροι) το 86% των οδοντιάτρων με ενασχόληση άνω των 5 ετών είχαν συμπτώματα καρπιαίου σωλήνα.

Η θεραπεία σε απλά περιστατικά είναι μη χειρουργική με νάρθηκα που τον φέρει ο ασθενής την νύκτα. Επίσης συνιστάται η αποφυγή δραστηριοτήτων καταπόνησης και κορτικοστεροειδή (πρεδνιζολόνη).Η χειρουργική θεραπεία είναι από τις συχνότερες χειρουργικές πράξεις στις ΗΠΑ. Συνίσταται στην απελευθέρωση ενός συνδέσμου του καρπού για απελευθέρωση της πίεσης στο μέσο νεύρο (τοπική ή block αναισθησία). Πρόληψη του CTS γίνεται με ασκήσεις έκτασης, ειδικά γάντια χωρίς δάκτυλα για θέρμανση του καρπού και φυσικά διόρθωσης των επικινδύνων κινήσεων. Η χρήση ναρθήκων και η καθιέρωση διαλλειμάτων μειώνει τα συμπτώματα.

Μυοσκελετικά προβλήματα-Musculoskeletal disorders (MSDs)

Ο όρος μυοσκελετικά προβλήματα αναφέρεται σε κάθε πρόβλημα που αφορά σε οστά, τένοντες, μύες και αρθρώσεις. Μυοσκελετικά προβλήματα σχετίζονται άμεσα με την εργασία του οδοντιάτρου και έχουν άμεση αρνητική επίδραση στην ποιότητα της δουλειάς μας και τον χρόνο ενασχόλησης με την εργασία μας. Η οδοντιατρική εργασία λόγω της επαναληπτικής κίνησης με χρήση των ίδιων μυών και αρθρώσεων, λόγω της πολύωρης απασχόλησης, της έλλειψης ενδιάμεσης ανάπαυσης, αλλά και της συμπιεσμένης καθηλωμένης στάσης του σώματος είναι γενεσιουργός αιτία πολλών MSD. Αυτά τα προβλήματα οδηγούν σε μερική ανικανότητα, σε αδυναμία τέλεσης εργασίας, σε έξοδα θεραπείας, σε διαφυγόντα έξοδα του ιατρείου. Στις Η.Π.Α., ένα εκατομμύριο άνθρωποι λείπουν από την εργασία τους κάθε χρόνο, με κόστος περίθαλψης 13-20 εκατ. $.

Σε μελέτες (Βραζιλιάνοι οδοντίατροι), το 54% των οδοντιάτρων βιώνουν πόνο στην οσφυϊκή χώρα. Προληπτικά μέσα όπως βελτίωση της εργονομίας, φυσικοθεραπεία και ασκήσεις ενδυνάμωσης μειώνουν τη βαρύτητα των ενοχλήσεων και καθυστερούν την έναρξη των συμπτωμάτων.

Τα μυοσκελετικά προβλήματα είναι τα πλέον συνηθισμένα με μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης σε αυχένα(85%), ώμο (70%) και μέση(68%). Στις γυναίκες καταγράφεται μεγαλύτερη συχνότητα, αλλά γενικά σε μελέτες (Rafie et al.) φαίνεται ότι το 82,2% του οδοντιατρικού πληθυσμού κινδυνεύει από ΜΣΠ. Ο πόνος αυξάνεται ανάλογα με την ηλικία και τον χρόνο ενασχόλησης, με τις μελέτες (Alexandre et al) να καταγράφουν συχνότερη αναφορά από άνδρες, αν και στις γυναίκες παρατηρείται με μεγαλύτερη συχνότητα η εμφάνιση τενοντίτιδας. Υπάρχει μεγάλη συχνότητα στην άκρα χείρα και στα δάκτυλα, ιδιαίτερα σε ενδοδοντιστές και περιοδοντολόγους.

Τουλάχιστον ένα μυοσκελετικό πρόβλημα εμφάνιζε το 88% του πληθυσμού σε έρευνα που χρησιμοποιήθηκε το ερωτηματολόγιο Nordic (με το οποίο γίνεται αξιολόγηση της βαρύτητας των μυοσκελετικών προβλημάτων). Αυτό περιλαμβάνει τρία σκέλη, το πρώτο αφορά σε γενικά μυοσκελετικά προβλήματα, το δεύτερο στις απουσίες από την εργασία και το τρίτο επικεντρώνεται στους επακόλουθους περιορισμούς. Η μελέτη της στάσης εργασίας γίνεται με διάφορες μεθόδους. Η Reba (Hignettz Mc Alamney, 1998) παρατηρεί κάθε στάση σώματος συνήθως με κινηματογράφηση για 30 λεπτά και μετά βαθμολογεί σύμφωνα με την ταξινόμηση του ερωτηματολογίου (1,2-3,4-7,8-10,11-15). Παρατηρείται ότι η μεγαλύτερη καταπόνηση λαμβάνει χώρα κατά την εξαγωγή των σωφρονιστήρων της κάτω και κατά την αποκατάσταση των άνω οπισθίων δοντιών. Σε μελέτη μεταξύ Σουηδών οδοντιάτρων φαίνεται ότι ανήκουμε σε ομάδα υψηλότατου κινδύνου μεταξύ των επαγγελμάτων υγείας. Σε μελέτες φαίνεται ότι τα μυοσκελετικά προβλήματα συχνά γίνονται αιτίες προσωρινής ή μόνιμης διακοπής της εργασίας μας.

Η μέθοδος /κλίμακα Corlett και Bishop Scale χρησιμοποιήθηκε σε άλλες έρευνες για να αξιολογήσει την αλλαγή στην συμπτωματολογία πριν και μετά την χρήση loopes. Σε αυτές φάνηκε ότι στο 89% διευκόλυνε σημαντικά την εργασία τους . Ταυτόχρονα, βελτιώθηκε η σοβαρότητα των προβλημάτων από αυχένα, ώμο, βραχίονα, μέση, αγκώνα από την ελαχιστοποίηση του μυοσκελετικού stress λόγω της βελτιωμένης όρασης (πίνακας 1). Το 83,8% είχαν πρόβλημα του αυχένα και άνω άκρων. Σε μελέτη φάνηκε ότι το 89% διευκόλυνε σημαντικά την εργασία. Μία νεότερη μέθοδος είναι η χρήση αισθητήρων κίνησης (ΦΩΤΟ 2).Σε αυτές βρέθηκε ότι ενώ η πλειοψηφία κρατούσε ευθυγραμμισμένη την πλάτη (78,7%) το 20,1% είχε στάση κεκαμμένη προς τα εμπρός και συμπιεσμένη προς τα δεξιά . Στην περιοχή της αυχενικής και θωρακικής μοίρας παρατηρήθηκε ότι οι οδοντίατροι ελάμβαναν τη χειρότερη στάση κατά την τέλεση οδοντιατρικών πράξεων. Έτσι η θωρακική μοίρα λαμβάνει κλίση προς τα δεξιά και η οσφυϊκή (lumbard) προς τα αριστερά. Διεξοδικές κινηματικές μελέτες της στάσης των οδοντιάτρων κατά τη διάρκεια όλης της εργάσιμης ημέρας δεν έχουν διεξαχθεί.

Στρες

Παράμετροι που ευνοούν το στρες είναι η ιατρική ευθύνη, η διαχείριση αγχωτικών ασθενών, η διαχείριση δύσκολων περιστατικών. Μεγάλο πρόβλημα είναι η πίεση του χρόνου, η διαχείριση του προσωπικού, άλλα και της προμήθειας των υλικών. Σημαντικό άγχος προκύπτει από το φόβο της αποτυχίας και της υποχρέωσης συνεχούς εκπαίδευσης. Η ανασφάλεια της πληρωμής των ασθενών και γενικά της εύρυθμης λειτουργίας του ιατρείου από επιχειρηματική σκοπιά, είναι πολύ στρεσσογόνοι παράγοντες και συχνά καθοριστικοί για πολλές άλλες παραμέτρους στην προσωπικότητα του οδοντιάτρου. Η διαχείριση του άγχους, τα σεμινάρια συμπεριφοράς είναι πολύ χρήσιμα, αν και σπανίως ενσωματώνονται στο πρόγραμμα σπουδών της Οδοντιατρικής. Επίσης, η πρόσληψη ειδικών για την διαχείριση των οικονομικών του οδοντιατρείου, αλλά και τη σωστή οργάνωση και διοίκηση του προσωπικού, σε περίπτωση ενός μεγάλου ιατρείου, συμβάλλουν στην ελάφρυνση της άμεσης ψυχολογικής πίεσης που δεχόμαστε και στη διατήρηση της καλής ψυχικής, αλλά και γενικής μας υγείας.

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου στο τεύχος 123 του “Οδοντιατρικού Βήματος” , πατώντας εδώ.