Η λεπίδα του Occam και κάποια επίκαιρα ερωτήματα

Του Ηρακλή Καρκαζή, Αναπληρωτή Καθηγητή ΕΚΠΑ

Οδοντιατρικό Βήμα, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2014

Pluralitas non est ponenda sine necessitate.
Σύμφωνα με τον εκλαϊκευμένο απόηχο των απόψεων του φραγκισκανού μοναχού και διανοητή William Occam, από τις προσφερόμενες και φαινομενικά ισοδύναμες απαντήσεις σε κάθε δίλλημα, ισχύει η απλούστερη.

Όταν για παράδειγμα ακούμε καλπασμό, πρώτα να σκεφτόμαστε το άλογο και μετά τη ζέβρα. Με μια αποφασιστική κίνηση, η συμβολική λεπίδα θα αποσυναρμολογήσει το δίλημμα υπέρ της λιγότερο περίπλοκης εκδοχής. Η μήπως όχι; Στα καθ’ ημάς, τα δύσοσμα οικονομικά σκάνδαλα και η διαφθορά σε όλα τα επίπεδα της δημόσιας διοίκησης, φαίνεται να συνιστούν τον κανόνα και όχι την εξαίρεση. Πρόκειται άραγε για το αποτέλεσμα μιας κακής συγκυρίας στη διαχείριση, με οφθαλμοφανείς ενόχους, ή για την έκφραση μιας θεσμικής κατάρρευσης λόγω μιας παγιωμένης εγγενούς παθολογίας;

Ιδού λοιπόν το δικό μας δίλημμα. Στη πρώτη περίπτωση, και μέσα από τη συνήθως χειραγωγούμενη ατομική οπτική, η λύση φαντάζει απλή όσο και η αιτιολογία της. Εντοπισμός και εξοστρακισμός των υπαιτίων. Λύση εντυπωσιακή, αλλά δυστυχώς δοκιμασμένη και αναποτελεσματική. Στη δεύτερη περίπτωση για τη λύση χρειάζεται πρώτα αναστοχασμός, για να διατυπωθούν εικασίες σε περίπλοκα ερωτήματα. Ποιά είναι εν τέλει αυτή η σύγχρονη αστική τάξη στην Ελλάδα με τις κάστες, τις φατρίες, τις εθελοδουλίες και την ενσωματωμένη κουλτούρα της ανομίας που θεσμίζει μια κοινωνία διαφθοράς;

Υπάρχει αστικός ιστός ανταποκρινόμενος στο ιστορικό του περιεχόμενο, όπως διαμορφώθηκε από τα διαφωτιστικά ρεύματα της δυτικής Ευρώπης, ή πρόκειται για τη μετεξέλιξη ενός ετερόκλητου κοινωνικού συνονθυλεύματος που πολιτογραφήθηκε βίαια ως αστική τάξη μετά την σύσταση του νεώτερου ελληνικού κράτους; Υπάρχει ελπίδα απεγκλωβισμού από την εσωστρέφεια του ελληνικού αυτού μικρόκοσμου, ή είμαστε καταδικασμένοι σε ένα αργό μαρασμό με απρόβλεπτες συνέπειες; Υπάρχει κρίσιμη μάζα στην Ελλάδα που να μπορεί να πυροδοτήσει ζωτικούς κοινωνικούς μετασχηματισμούς ή όχι; Η επανίδρυση του κράτους είναι στόχος ρεαλιστικός ή ανέκδοτο επιστημονικής φαντασίας; Ποτάμια από μελάνι έχουν χυθεί, και πολλές εικασίες έχουν διατυπωθεί, όμως η ραγδαία επιτάχυνση του ιστορικού χρόνου ίσως «εκβιάσει» κάποιες ουσιαστικότερες απαντήσεις, και μάλιστα συντομότερα από ότι πιστεύουμε.