Του Ηρακλή Καρκαζή, Αναπληρωτή Καθηγητή ΕΚΠΑ
Οδοντιατρικό Βήμα, Nοέμβριος-Δεκέμβριος 2015
Για χιλιάδες χρόνια, δηλαδή από την εποχή των Νατουφίων της Μέσης Ανατολής μέχρι το διαφωτισμό και τη βιομηχανική επανάσταση, στον πυρήνα της προνεωτερικής αγροτοκτηνοτροφικής κοινωνικής οργάνωσης, κυρίαρχο ρόλο διαδραμάτιζαν μικρής εμβέλειας συλλογικότητες όπως οι φαμίλιες και τα σόγια. Αυτοί ήταν που θέσμιζαν αυθαίρετα, εθιμικώ και συγγενικώ δικαίω τις αξίες και τον τρόπο κίνησης της μικρής εσωστρεφούς κοινωνίας. Η αυτονομία ήταν υποταγμένη στη συλλογικότητα. Υποτίθεται ότι η μετάβαση στη φιλοσοφία του διαφωτισμού και στη νεωτερικότητα με τη δημιουργία των εθνών – κρατών, την αναγνώριση μεταξύ άλλων των ατομικών δικαιωμάτων, των ίσων δυνατοτήτων και της αξιοκρατίας, απελευθέρωσε το άτομο και του επέτρεψε να αναδυθεί και αναδειχθεί, προς όφελος δικό του αλλά και της ίδιας της κοινωνίας.
Λέμε υποτίθεται, γιατί χώρες σαν την Ελλάδα που ανέβηκαν τελευταίες στο τρένο των κοσμογονικών αλλαγών, αν και φόρεσαν το κουστούμι μιας σύγχρονης αστικής δημοκρατίας με συνέχεια, συνέπεια και αξιοκρατία, δεν απέβαλαν ποτέ μερικά ριζωμένα χαρακτηριστικά της προνεωτερικής φεουδαρχικής δομής τους. Πρόκειται για την καχεξία του αστικού στοιχείου που ο Π. Κονδύλης περιέγραψε ως βασική αιτία της παρακμής της σύγχρονης Ελλάδας. Παράδειγμα πρώτο. Αν και η συγγένεια δεν αποκλείει την αριστεία, ο τρόπος αξιοποίησής της απαιτεί προσεκτικούς χειρισμούς σε όλες τις δομές του δημόσιου βίου. Στη χώρα του υπαρκτού σουρεαλισμού, πρωτοβάθμιοι επιβλέπουν και απονέμουν διδακτορική διατριβή σε ένα τέκνο τους που εκλέγεται σε εισαγωγική ακαδημαϊκή βαθμίδα και τάχιστα εκτοξεύεται στην καθηγητική κορυφή, για να ακολουθήσουν και άλλες εξ αίματος η αγχιστείας συγγενικές διευκολύνσεις. Ελληνική ακαδημαϊκή γη της επαγγελίας για επιλεγμένες συλλογικότητες.
Παράδειγμα δεύτερο. Στους αναρίθμητους νόμους, μεταβατικές διατάξεις και ερμηνευτικές εγκυκλίους για την τριτοβάθμια εκπαίδευση που παρέλασαν από το 1982 μέχρι σήμερα, ο νομοθέτης μάταια πάσχισε να εδραιώσει ένα σύστημα στοιχειώδους αξιοκρατίας για την εκλογή και εξέλιξη των μελών ΔΕΠ. Κάθε νομοθέτημα σχεδόν άμεσα υποβαλλόταν στις απαραίτητες «ρυθμιστικές» πλην όμως στρεβλωτικές παρεμβάσεις, έτσι ώστε να εξασφαλίζει ένα κατά το μάλλον ή ήττον προβλέψιμο αποτέλεσμα. Στην πλέον πρόσφατη εκδοχή τους τα ολιγάριθμα εκλεκτορικά σώματα περιέλαβαν στη σύνθεσή τους και αλλοδαπούς εκλέκτορες, με την ελπίδα της εξασφάλισης ενός συστήματος ανεπηρέαστων κρίσεων και απαλλαγής από την εσωστρέφεια και την παρεοκρατία. Τάχιστα οι λίστες των αλλοδαπών εκλεκτόρων εμπλουτίστηκαν από παλιούς γνώριμους των μεταπτυχιακών χρόνων, εν ενεργεία συνεργάτες σε ερευνητικά προγράμματα, ή ακόμα και φίλους από κοινές επιστημονικές ή και κοινωνικές δράσεις… και ο νοών νοείτω.
Παράδειγμα τρίτο. Στη χώρα του υπαρκτού σουρεαλισμού, το καλοκαίρι του 2011 και με πρωτοφανή για τα ελληνικά κοινοβουλευτικά δεδομένα πλειοψηφία, ψηφίζεται νόμος για την τριτοβάθμια εκπαίδευση που σηματοδοτεί μεταξύ άλλων την αρχή μιας ωριμότητας και το τέλος του υπερσαραντάχρονου κομματικού και συναλλακτικού εναγκαλισμού των πανεπιστημίων. Η διάδοχος ωστόσο πολιτική κατάσταση σχεδόν αυτόματα εκδηλώνει την πρόθεση της να αντικαταστήσει το νωπό και ευρέως αποδεκτό νομοθέτημα, με ένα άλλο τελείως διαφορετικής φιλοσοφίας. Όλες οι συναινετικά ψηφισμένες και ευρέως αποδεκτές καινοτομίες αποκαθηλώνονται, γίνεται σχεδιαστική επανεκκίνηση χωρίς να έχουν διανυθεί ούτε τα πρώτα βήματα της προηγούμενης διαδρομής, ενώ στα πλαίσια μιας ανέλεγκτης παρόρμησης εκτοξεύονται και ακραίες απόψεις, όπως για παράδειγμα η ρετσινιά της αριστείας. Για την αδιαμφισβήτητη βέβαια ψυχαναλυτική αξία της συγκεκριμένης λεκτικής ολίσθησης, δεν χρειάζεται να σχολιάσουμε.
Τα παραδείγματα ενδεικτικά αλλά η ελληνική και όχι σπάνια όζουσα πραγματικότητα πολύ πιο δύσπεπτη. Εν τέλει η δοξασία πως στη χώρα μας τα ωφελήματα του διαφωτισμού και της νεωτερικότητας, διαποτισμένα με το δικό μας εξ ανατολών φως μας οδήγησαν σε συγκριτικό πλεονέκτημα, μάλλον χωλαίνει. Αδιάψευστος μάρτυρας τα πρόσφατα δραματικά γεγονότα που κλόνισαν συθέμελα την ελληνική κοινωνία και οδήγησαν στη βίαιη και εξαναγκαζόμενη αλλαγή δομών, αντί μιας ήπιας διαχρονικής προσαρμογής στο εξελισσόμενο διεθνές περιβάλλον. Εκείνο πάντως που ποτέ δεν πεθαίνει είναι η φαντασιώδης ελπίδα για το ανέφικτο, που μερικοί το λένε και οραματισμό. Έλληνες… πραγματικά ανάδελφοι.
Bar-Yosef/F. R. Valla (eds.), The Natoufian culture in the Levant. Ann Arbor 1991.
James Henry Breasted. Ancient times, a history of the early world: an introduction to the study of ancient history and the career of early man. Ginn and Company. Boston, 1916 Π. Κονδύλης. Οι αιτίες της παρακμής της σύγχρονης Ελλάδας. Θεμέλιο 2011
Poland WS. An analyst’s slip of the tongue. Psychoanal Q. 1992;61(1):85-7
Συζήτηση σχετικά με αυτό το άρθρο