Οι αναπαραστάσεις της Οδοντιατρικής στα Ελληνικά ΜΜΕ

 

Τα ΜΜΕ θεωρούνται σημαντικοί δίαυλοι για τη μετάδοση της «εκλαϊκευμένης»  επιστημονικής και ιατρικής πληροφορίας, ώστε  η τελευταία να καθίσταται εύκολα κατανοητή από το κοινό (Viswanath και συν., 2008). Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια το διαδίκτυο δείχνει να αποκτά ιδιαίτερη δημοτικότητα ως πηγή ενημέρωσης για τα ιατρικά θέματα, με ολοένα και μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού να καταφεύγουν σε αυτό εις αναζήτηση ιατρικής ενημέρωσης (Cline και Haynes, 2001). Όπως παρατηρούν οι Τonsaker, Bartlett και Trpkov (2014),  η ευκολία με την οποία το κοινό μπορεί να έχει πρόσβαση στην ιατρική πληροφόρηση έχει αλλάξει ριζικά την ροή της πληροφόρησης, καθώς πλέον οι γιατροί δεν έχουν το μονοπώλιο της ιατρικής ενημέρωσης. Ως αποτέλεσμα, αυτή η μεταστροφή στο παραδοσιακό παράδειγμα της σχέσης γιατρού-ασθενούς έχει οδηγήσει σε μια σειρά από ποικίλες και συχνά αντικρουόμενες απόψεις αναφορικά με την αξία του διαδικτύου ως εργαλείο προώθησης της  υγείας (Ilic, 2010:664∙ White και Dorman, 2001∙ Murray και συν, 2003).

 

Είναι λοιπόν, πολύ σημαντικό για τους επαγγελματίες της υγείας να κατανοήσουν τον τρόπο με τον οποίο τα ΜΜΕ λειτουργούν γενικότερα, αλλά και ειδικότερα πώς «κατασκευάζονται» οι ειδήσεις για την υγεία μέσα στο μιντιακό οικοσύστημα, προκειμένου να μπορούν να αλληλεπιδρούν πιο αποτελεσματικά με τους επαγγελματίες της ενημέρωσης μέσα σε αυτό το περιβάλλον (Leask, Ηooker και Κing, 2010).  Για τον σκοπό αυτό, στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης, θα πρέπει να αναφερθούμε σε δύο θεωρητικές προσεγγίσεις, από τις οποίες θα αντλήσουμε και τα βασικά θεωρητικά εργαλεία για την διερεύνηση των ερωτημάτων που θα επιδιώξουμε να απαντήσουμε μέσα από την συγκεκριμένη έρευνα: τη θεωρία του καθορισμού της δημόσιας ατζέντας (agenda –setting) και τη θεωρία της πλαισίωσης (framing).

 

Όπως έχει επισημάνει ο Cohen (1963:13) o Τύπος «έχει εξαιρετική επιτυχία στο να μας λέει περί τίνος να σκεφτούμε». Τα ΜΜΕ καθορίζουν τη δημόσια θεματολογία, επιλέγοντας να αναδείξουν συγκεκριμένα ζητήματα έναντι κάποιων άλλων (McCobs & Shaw,1972∙Dearing & Rogers, 1996).

 

Από την άλλη πλευρά, η πλαισίωση (framing) αφορά στον τρόπο με τον οποίο κατασκευάζεται η πραγματικότητα μέσα από τις «αφηγήσεις» που προωθούν τα ΜΜΕ. Συνοψίζοντας τις βασικές όψεις της πλαισίωσης, ο Εntman (1993:52) υποστηρίζει ότι τα πλαίσια «προσδιορίζουν τα προβλήματα, διαγιγνώσκουν τις αιτίες, προβαίνουν σε ηθικές αξιολογήσεις και προτείνουν λύσεις».
 

Συμπερασματικά, τα ΜΜΕ μέσα από τη διαδικασία του καθορισμού της ημερήσιας διάταξης και την συνακόλουθη πλαισίωση των θεμάτων που τοποθετούν στο προσκήνιο του δημόσιο διαλόγου μπορούν να καθορίσουν τα ζητήματα υγείας και τις οπτικές μέσα από τις οποίες αυτά εισχωρούν στο δημόσιο διάλογο (Wallington και συν., 2010).

 

 

Πολλές έρευνες έχουν καταγράψει την αδυναμία των ΜΜΕ να μεταφέρουν σωστά στο κοινό την ιατρική πληροφορία, εστιάζοντας στους διαφορετικούς στόχους που υπηρετούν οι επιστήμονες και οι επαγγελματίες της υγείας από τη μια πλευρά και οι δημοσιογράφοι από την άλλη (Νeklin,1996∙ Larsson και συν., 2003). Ορισμένες από τις αιτίες που οδηγούν στην υποβάθμιση  της ποιότητας της ιατρικής ενημέρωσης, όπως αναδεικνύονται μέσα από τη διεθνή βιβλιογραφία, είναι ότι οι  ιατρικοί συντάκτες τείνουν να χρησιμοποιούν λιγότερα συχνά στατιστικά στοιχεία για τα άρθρα τους (Freimuth και συν.,1984), καταφεύγουν στον «κιτρινισμό» (sensationalism) προκειμένου να πουλήσουν τις ιστορίες τους (Οxman και συν., 1993∙de Semir,1996:1163), στηρίζονται κυρίως σε μεμονωμένες μαρτυρίες ειδικών και όχι στα αποτελέσματα επιστημονικών ερευνών και πορισμάτων (Schwitzer και συν, 2005:577), δίνουν έμφαση στο «συγκρουσιακό» στοιχείο,  παρουσιάζοντας σύνθετα επιστημονικά θέματα υπό το πρίσμα της πόλωσης (Νeklin, 1996), ενώ συχνά υπερτονίζουν τα πρώιμα ευρήματα κλινικών δοκιμών (Schwartz και Woloshin, 2004: 226).

 

Ένα άλλο γνώρισμα που σταδιακά αποκρυσταλλώνεται στην  μιντιακή κάλυψη των θεμάτων υγείας είναι η «πολιτικοποίηση» της υγείας. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρoυν οι Hallin, Brandt και Briggs (2013:127), ο τρόπος που τα ΜΜΕ μεταφέρουν την πληροφορία για τα θέματα υγείας, προσομοιάζει περισσότερο στην κάλυψη των πολιτικών θεμάτων, καθώς τείνουν να δίνουν έμφαση στις αψιμαχίες  και σε κάθε είδους διαφωνίες, ενώ ταυτόχρονα «επενδύουν» σε περισσότερο αμφίσημες και αρνητικές αναπαραστάσεις για τους ιατρικούς δρώντες Με την διαμεσολάβηση των ΜΜΕ, η παραγωγή και η κυκλοφορία της ιατρικής γνώσης ξεφεύγει πλέον από τα στενά όρια μιας περιορισμένης, εξειδικευμένης (ιδιωτικής) σφαίρας που πρεσβεύει την ανταλλαγή απόψεων μεταξύ μιας κλειστής κάστας ειδικών και επιστημόνων, καθώς εισέρχεται πλέον στη δημόσια σφαίρα, αποτελώντας αντικείμενο ευρύτερης αντιπαράθεσης (Hallin, Brandt και Briggs,2013). 

 

Προβληματισμό προκαλεί και το γεγονός ότι συχνά η υγεία, προβάλλεται από τα ΜΜΕ ως αποκομμένη από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Υπό αυτή την έννοια, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η παρουσίαση των ειδήσεων για την υγεία φέρει χαρακτηριστικά περιπτωσιολογικής (episodic) πλαισίωσης. Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμη μια επεξήγηση των δύο ειδών πλαισίωσης, σύμφωνα με την τυπολογία του Iyengar (1991).Η περιπτωσιολογική πλαισίωση (episodic) κατά τον Iyengar παρουσιάζει τα ζητήματα ως μεμονωμένα γεγονότα, ενώ η θεματική (thematic), τα τοποθετεί σε πιο γενικευμένο επίπεδο. Η ειδοποιός διαφορά των δύο ειδών ανιχνεύεται στη διαδικασία απόδοσης αιτιότητας.  Η θεματική πλαισίωση προκρίνει τον συλλογικό καταλογισμό ευθύνης, ανιχνεύοντας τα αίτια σε ευρύτερους, δομικούς παράγοντες και κυβερνητικές πολιτικές. Στον αντίποδα, η περιπτωσιολογική πλαισίωση αφορά την ατομοκεντρική προσέγγιση, δίνοντας έμφαση στα γεγονότα και όχι στα αίτια.

 

 

Το κύριο ερευνητικό ερώτημα της παρούσας έρευνας είναι πώς παρουσιάζεται η οδοντιατρική από τα ΜΜΕ, είτε γενικής, είτε ειδικής ειδησεογραφίας. Το ερώτημα αυτό, βάσει της θεωρίας, μπορεί να αναλυθεί σε ορισμένα επιπρόσθετα ερευνητικά ερωτήματα:
RQ1: Στο πλαίσιο της ημερήσιας διάταξης, ποια θέματα σχετικά με την οδοντιατρική απασχολούν περισσότερα τα ΜΜΕ (επιστημονικά, κλαδικά, κοινωνική μέριμνα και ασφάλιση, κ.λπ.)
RQ2: Υπό τη λογική της θεωρίας της πλαισίωσης, πώς καλύπτονται αυτά τα θέματα; (επεισοδιακή vs. θεματική πλαισίωση, επίκληση στο συναίσθημα του φόβου)
RQ3: Πόσο έχει επηρεάσει η συνθήκη της κρίσης την πλαισίωση των θεμάτων γύρω από την οδοντιατρική;
RQ4: Απηχούν οι ειδήσεις για οδοντιατρικά θέματα και σε ποιο βαθμό τις αιτιάσεις περί δραματοποιημένης πληροφόρησης;

 

Τα προαναφερθέντα ερευνητικά ερωτήματα θα απαντηθούν μέσω της ανάλυσης περιεχομένου. Η ανάλυση περιεχομένου μετατρέπει υλικό ποιοτικής κυρίως φύσης σε μορφή δεδομένων με ποσοτική ή ποιοτική λογική. Μπορεί εν συντομία να οριστεί ως η συστηματική, αντικειμενική, ποσοτική ή ποιοτική ανάλυση των χαρακτηριστικών διαφόρων μηνυμάτων (Neuendorf 2002:1).

 

Για τους σκοπούς της παρούσας έρευνας συλλέχθηκε δείγμα 400 δημοσιευμάτων, τα οποία αντλήθηκαν από συνολικά τέσσερα διαφορετικά διαδικτυακά μέσα: τις ιστοσελίδες γενικής ενημέρωσης naftemporiki.gr, zougla.gr, οι οποίες επελέγησαν βάσει της δημοφιλίας τους, όπως αυτή αποτυπώνεται στην ενδεικτική μέτρηση της alexa (alexa.com 2017). Επιπλέον, επελέγη η αμιγώς ιατρική ιστοσελίδα υγεια360.gr, λόγω της εξειδίκευσής της σε ιατρικά θέματα και η ειδική οδοντιατρική ιστοσελίδα dentalalert.gr. Ο πλουραλισμός στα είδη των διαδικτυακών ιστοσελίδων οφείλεται στο γεγονός ότι σκοπός της παρούσας έρευνας είναι μια πρώτη αποτίμηση του τρόπου παρουσίασης της οδοντιατρικής σε διαφορετικά θεματικά δημοσιογραφικά «περιβάλλοντα». Από αυτές τις τέσσερεις ιστοσελίδες επελέγησαν με χρήση των λέξεων-κλειδιών «οδοντιατρική» ή «ιατρική του στόματος» ή «στοματική υγεία» τα 100 πιο σχετικά δημοσιεύματα από κάθε ιστοσελίδα (σύνολο 400 δημοσιεύματα), τα οποία εκτείνονται χρονικά από το 2001 μέχρι το 2017. Η καταγραφή των στοιχείων και η επεξεργασία και παραγωγή των αποτελεσμάτων έγινε με το στατιστικό πακέτο SPSS, έκδοση 24. Οι στατιστικοί έλεγχοι που έχουν χρησιμοποιηθεί κατά την επεξεργασία των αποτελεσμάτων είναι το x2 (chi-square) και η ανάλυση διακύμανσης (ANOVA).